ศิลป์กล่อมดอย:
เป็นโครงการของโรงเรียนบ้านสันติสุข ต.ขุนควร อ.ปง จ.พะเยา ที่อยากจะเห็นลำน้ำสาว เป็นของทุกคน โดยทุกคน และเพื่อทุกคน โดยนำแคนม้ง ผ้าปักม้ง ไม้ไผ่ และเครื่องประดับการแต่งกาย ซึ่งเป็นศิลป์ชุมชนมาผสมผสานออกแบบกับสื่อศิลปะสมัยใหม่ เพื่อสื่อสารสร้างความตระหนักรู้แก่คนในชุมชนให้หันมาอนุรักษ์ลำน้ำสาวกันมากยิ่งขึ้น
.
“สะพานปลูกจิตสำนึก” หรือ “สะพานแห่งความดี” มาจากการตั้งชื่อของเด็กๆ ที่เดินลำน้ำสาว แล้วเห็นสถานการณ์ปัญหาที่เกิดขึ้นในลำน้ำ ไม่ว่าจะเป็นการทิ้งขยะลงลำน้ำ จำนวนปลาที่ลดน้อยลง ตลิ่งน้ำพังทลาย มีสารเคมีปนเปื้อนในลำน้ำ จึงอยากจะสร้างสะพานให้คนที่ข้ามไปใช้ลำน้ำสาวเกิดความตระหนักว่า “เมื่อข้ามสะพานแห่งนี้ไปแล้ว อย่าทำอะไรที่ไม่ดีกับลำน้ำสาว”
.
“สาว” ตำนานแห่งความรักที่ยิ่งใหญ่:
“สาว” เป็นหญิงสาวที่มีความรักกับชายหนุ่มต่างหมู่บ้าน และต้องพบเจออุปสรรคในความรัก สุดท้ายได้จบชีวิตลงที่ลำน้ำแห่งนี้ และได้มอบความรักทั้งหมดของตนที่จะขอดูแลลำน้ำสาว โดยผู้ชายที่จะข้ามไปยังลำน้ำแห่งนี้ หรือมาหาปลา จะต้องบอกกล่าวกับลำน้ำนี้ว่า “ตนมีครอบครัวแล้ว อย่าเอาชีวิตของตนไปเลย และเวลาที่หาปลา จะต้องมีการขอขมา บอกกล่าวเจ้าที่เจ้าทางที่ดูแลลำน้ำสาวก่อนทุกครั้ง”
แคนผ้าม้ง
“แคน” เป็นเครื่องดนตรีที่สำคัญต่อชีวิตของชาวม้ง ทำมาจากไม้ไผ่ที่อยู่ริมลำน้ำสาว เสียงของแคนช่วยนำส่งให้ชีวิตของชาวม้งพบเจอแต่สิ่งดีๆ เช่น ส่งวิญญาณผู้ตายขึ้นสู่สวรรค์ เสียงแห่งความสุขในเทศกาลปีใหม่ม้ง เสียงแห่งความรักในงานมงคลสมรสของคู่บ่าวสาว ดังนั้น “ถ้าไม่มีลำน้ำสาว ก็ไม่มีไม้ไผ่ ถ้าไม่มีไม้ไผ่ ก็ไม่มีแคนม้ง ชีวิตก็ไม่พบหนทางแห่งความสุข”
.
ปลานักสื่อสาร:
“ปลานักสื่อสาร” เป็นผลมาจากการที่เด็กๆได้ชวนกันวิเคราะห์ป้ายกฎระเบียบห้ามจับสัตว์น้ำในพื้นที่บริเวณเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ และห้ามใช้อุปกรณ์เครื่องมือจับปลาที่รุนแรง เป็นอันตรายกับปลาตัวเล็กๆ เช่น ระเบิด ยาเบื่อ ไฟฟ้าช็อค แต่ชาวบ้านก็ยังฝืนทำผิดกฎระเบียบกันอยู่ เพราะไม่มีการจับจริง ทำให้เด็กๆคิดว่า ควรออกแบบป้ายที่มีข้อความปลูกจิตสำนึก มีสองภาษาทั้งภาษาไทยและภาษาม้ง และรูปแบบป้าย ทำเป็นรูปสัตว์น้ำต่างๆ ติดตั้งตามเขตพื้นที่อนุรักษ์ตลอดเส้นทาง นอกจากมีป้ายเตือนแล้ว ควรมีการประชุมภายในหมู่บ้าน เพื่อสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับการอนุรักษ์ลำน้ำสาว และมีการตั้งอาสาสมัครสายตรวจลำน้ำสาวด้วย
.
พลังม้งน้อย MIDL + พลังชุมชน:
พลังม้งน้อย MIDL เป็นพลังจากเด็กๆ เยาวชนที่อยู่ชั้นป.6 ถึง ม.3 เกือบ 30 คน ของโรงเรียนบ้านสันติสุข อ.ปง จ.พะเยา เด็กๆมีความมุ่งมั่นที่อยากจะสร้างจิตสำนึกแก่คนในชุมชนให้หันมาอนุรักษ์ลำน้ำสาว ที่ให้ชีวิตกับพวกเขาในการใช้กิน ใช้อาบ ใช้เล่น โดยสื่อสารผ่านสะพานแห่งความดี ป้ายปลานักสื่อสาร เสียงแคนม้ง ผ้าปักลายหอยและผักกูด ฯลฯ แต่ทั้งหมดที่เด็กได้เสนอความเห็นและลงมือทำสำเร็จได้นี้ เพราะได้รับการสนับสนุนจากบุคคลแวดล้อม ที่มีทั้งช่างแคน คนจับปลาด้วยสองมือเปล่า กลุ่มแม่บ้านปักผ้า คุณพ่อนักดนตรี ประธานสถานศึกษา หน่วยทหารรักษาความมั่นคง สมาชิกอบต. และคุณครูทุกคนที่โรงเรียนบ้านสันติสุข
